Pole Mokotowskie to jeden z największych i najczęściej odwiedzanych parków w Warszawie. Park ten jest unikalnym zjawiskiem społecznym: jego przestrzeń została ukształtowana nie tylko przez architektów, ale także przez mieszkańców, którzy wnieśli swoje pomysły i inicjatywy. Park ten jest miejscem, gdzie mieszkańcy Warszawy chętnie spędzają czas na różnorodnych, nieformalnych aktywnościach. Dzięki temu stał się on miejscem pełnym tradycji, nawyków i wspomnień. Architekci z WXCA, modernizując ten delikatny ekosystem, zdecydowali się na metodę, którą można nazwać „projektową akupunkturą”.
Akupunktura przestrzeni
Socjolog Michele de Certeau w swojej znanej pracy porównywał codzienne praktyki społeczne do taktyk i strategii. Jednym z jego przykładów były ścieżki tworzone przez użytkowników miejskich przestrzeni, które nie zawsze pokrywają się z oficjalnymi planami. Te ścieżki symbolizują spontaniczne, codzienne wybory ludzi. Pole Mokotowskie jest doskonałym przykładem takiej przestrzeni – to sieć utartych, nieformalnych ścieżek, które odzwierciedlają codzienne praktyki użytkowników. Park ten został ukształtowany zarówno przez planistów, jak i przez spontaniczne działania społeczne, co nadaje mu wyjątkowy charakter i popularność wśród mieszkańców.
Modernizacja tego złożonego i delikatnego ekosystemu była wyzwaniem dla architektów. Wierząc, że przestrzeń publiczna jest dynamicznym procesem, a nie jednorazowym projektem, architekci z WXCA zastosowali strategię „akupunktury przestrzeni”. Ta metoda polega na stopniowym, przemyślanym wprowadzaniu zmian, które harmonizują z istniejącym rytmem biologicznym i społecznym przestrzeni. Dzięki takiemu podejściu modernizacja parku nie jest rewolucją, lecz ewolucją – delikatnym stymulowaniem przestrzeni, by zachować jej naturalny rozwój.
Harmonia między człowiekiem a naturą
Park Pole Mokotowskie, znajdujący się w sercu Warszawy, jest jednym z największych terenów zielonych w mieście. Ostatnie zmiany, jakie w nim zaszły, to nie tylko zwiększenie jego powierzchni, ale przede wszystkim podniesienie jakości tego miejsca. Stworzony w latach 70. i 80., przez długi czas nie był modernizowany. Dopiero niedawno ponad 70-hektarowy obszar parku przeszedł częściową modernizację, która sprawiła, że stał się jeszcze bardziej zielony.
Główną ideą architektów z biura WXCA było stworzenie parku, który będzie miejscem współistnienia człowieka z naturą. Miejsce to ma być przyjazne nie tylko dla ludzi, ale również dla zwierząt i roślin. Największym wyzwaniem była naturalizacja zbiornika wodnego, który jest najważniejszym punktem parku i popularnym miejscem rekreacji. Dotychczasowy betonowy zbiornik, stworzony w latach 70., musiał być co roku napełniany wodą. Kiedy konstrukcja zaczęła tracić szczelność, woda była utrzymywana na minimalnym poziomie, aby umożliwić przetrwanie żyjącym w nim płazom. Nowy projekt zakładał przekształcenie zbiornika w całoroczny staw, wykorzystujący filtry hydrobotaniczne i rośliny wodne do oczyszczania wody.
Zbiornik został powiększony i pogłębiony, a beton z jego dna zastąpiono żwirem, pod którym umieszczono warstwy izolacyjne. Rozkruszony beton posłużył do budowy górek w nowym ogrodzie biocenotycznym oraz w strefach brzegowych. Dodano również filtry mineralne oraz roślinność szuwarową i podwodną, która zapewnia czystość wody i schronienie dla zwierząt wodnych.
Architekci stworzyli złożony system wodny, który będzie oczyszczany dzięki naturalnym procesom wspieranym przez nowoczesne technologie. Zamknięty układ złożony z rozlewiska, potoku i głównego stawu utrzyma wodę w ciągłym ruchu, co pomoże w zachowaniu stabilnego ekosystemu.
Modernizacja objęła także teren wokół zbiornika. Zaktualizowano sieć ścieżek, wymieniając ich nawierzchnię na przepuszczalną. Nad głównym zbiornikiem powstała nowa drewniana platforma tarasowa, z drewnianymi mostkami i elementami małej architektury, takimi jak miejsca do siedzenia, platformy do leżenia i stoły piknikowe. W północnej części zbiornika, pełniącej funkcję strefy rekreacyjnej, zaprojektowano siedziska na trzech różnych poziomach, tworzące widownię skierowaną na jezioro. Na południu stworzono bardziej naturalną i dziką strefę regeneracyjną, zarezerwowaną dla roślin i zwierząt.
W ramach pierwszego etapu projektu, oprócz modernizacji istniejącego zbiornika oraz potoku i rozlewiska, powstały także oczka wodne dla psów oraz naturalnie uszczelnione stawy w ogrodzie biocenotycznym.
Nowy ogród biocenotyczny znajduje się w centralnej części parku, na terenie zrekultywowanym po dawnej bazie MPO. Utworzone tam górki i niecki pełnią funkcję ogrodów deszczowych, a wśród zieleni biegnie drewniany podest oraz altany.
Biocenotyczny krajobraz Parku Pole Mokotowskie
Zaprojektowany krajobraz biocenotyczny Parku Pole Mokotowskie został przemyślany jako różnorodny układ roślinnych siedlisk. Składają się na niego „leśne zakątki”, łąki kwietne, sady, szuwary, oraz rabaty sensoryczne, które są korzystne dla owadów. Roślinność dobrano z myślą o rodzimych gatunkach, tworząc zróżnicowane biotopy na bazie naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk, w tym drzewa, krzewy i niskie rośliny.
„Zauważyliśmy, że struktura przestrzeni parku posiada sieciowy charakter: system wodny, sieci ciągów pieszych, sieci społeczno-funkcjonalne. Naszym założeniem było wsparcie tych już istniejących połączeń oraz ich ochrona – czasami poprzez intencjonalne zaniechanie ingerencji, jak w przypadku stref dla dzikiej przyrody, w których nasze działanie ograniczyło się do ustanowienia funkcjonalnych połączeń dla zwierząt pomiędzy poszczególnymi obszarami. Miejsce, z którym mieliśmy do czynienia, jest de facto organizmem żywym” – tłumaczy architekt Łukasz Szczepanowicz.
Pracownia WXCA wygrała konkurs architektoniczny w 2018 roku, a projekt powstał po szerokich konsultacjach społecznych z mieszkańcami. Projekt podzielono na etapy. W pierwszym etapie, który już zrealizowano, naturalizowano zbiornik wodny, rozlewisko i potok, częściowo zagospodarowano ogród biocenotyczny oraz zmodernizowano część nawierzchni ścieżek pieszych. Dodano elementy małej architektury, takie jak ławki, stoły, kosze na śmieci, stojaki na rowery, tablice informacyjne, toalety parkowe, altany, elementy placów zabaw, ogrody sensoryczne oraz przeszkody do jazdy na deskorolkach. Zrewitalizowano również strefę fontanny i zmodernizowano wejścia do parku oraz strefy dla psów, w tym nowe oczka wodne.
W przyszłych etapach planowane jest dalsze wdrażanie koncepcji WXCA, w tym rekonstrukcja domków fińskich oraz budowa wodnego placu zabaw.
Źródło: Zespół WXCA
